Pavitra Ekadashi

|| Pushtimargiya Utsav Bhav Bhavna ||

Shraavan Shukla 11 - Pavitra Ekadashi (Prardurbhav of Pushti Sampraday) - Putrada Ekadashi

Importance of the day:

Today, Jagadguru Shreemad Vallabhacharya Mahaprabhu obtained Brahmasambandha Mantra from Bhagwan Shree Krishna. On obtaining this Diksha (Initiation) Mantra, apshri brought in order the system of initiation and the spiritual course for the disciples for Pushti Bhakti.

Lord Shree krishna saw that the life of beings whom he had created for performing his pushti bhakti was wasted away. So he ordained Shreemad Vallabhacharya Mahaprabhu (Shree Krishnasya, Vadananavtaar of Lord Shree krishna) to manifest the sampraday i.e. sect of his pushti bhakti and to uplift Pushti beings who were down away in the flow of the time. The Path of devotion and resort of Shree Krishna which Shree Vallabhacharya proclaimed is known as Pushti Bhakti Sampraday - the devotional path of 'Pushti' i.e. Lord's grace.

Shreemad Vallabhacharyaji, in one of apshri's granthas, named "Siddhant Rahasya", discloses this secret that how he got order to proclaim Pushti Sampraday by Shree Krishna. It was on this day in A.D.1492 at mid-night on the eleventh day of bright half of the month of Shravana that command of Lord came to him to give the initiation to people into the new way, Lord had revealed to him. During the course of his pilgrimage round india, he had come to realise something of the chaos that prevailed in the religious life of the country. Everywhere the people practised a type of religion, which had become altogether formal and lifeless. They followed more rituals and ceremonies which had lost their meaning and lost the sanctity with the consequence that there was no spiritual life amongst them worth the name. The situation is very well narrated by apshri in one of apshri's granthas i.e. 'Shree Krishnashraya'. Shree Vallabh felt this loss very much. What apshri saw in various places of pilgrimage he visited, had confirmed the above situation. Apshri came to realise that nothing less then a new revelation of Lord Shree Krishna could meet the situation. Seeing the plight of daivi jeevas in the bhutal and inability of daivi jeevas to reach to their primary goal to attain Lord Shree Krishna, Shree Vallabhcharya became worried. Since the primary goal of apshri's pragatya in butal was to guide Daivi Jeevas to attain their primary goal to attain Lord Shree krishna, apshri was worried about how will the daivi jeevas, who are filled with infinite doshas, can re-establish the relation with Lord Shree Krishna, who is completely void of doshas. This 'Viraha' of Vadanalavtar of Lord Shree Krishna i.e. Shree Vallabhacharyaji culminated in bhagwad pragatya in Shreemad Gokul near Govindghat. Lord Shree Krishna himself appreared before Shree Vallabhacharyaji in the swaroop of Shree Gokulchandramaji wearing White Paagh, Chandrika, Pichoda. Shreemad Vallabhacharyaji became so much excited and happy that apshri by having darshan of apshri entire shreeang, created a very famous ashtak in praise of Shree prabhu known as 'Madhurashtakam'. Shree Vallabh at that time, had a Pavitra made from cotton(Pavitra is a cotton mala made up of 360 cotton threads knotted together) already ready to offer to lord on dwadashi. But as Shree Prabhu appeared before apshri on Ekadashi, it was not proper to miss this opportunity and offer on dwadashi. Thus, Shree Vallabh immediately offered the Pavitra made from cotton and also offered the kesar mixed mishri to Lord. After that, Lord ordered apshri to re-establish the lost bhavna of 'Viraha' of daivi jeevas for him by initiating daivi jeevas with 84 lettered sanskrit mantra called as 'Brahmsambandha Mantra' and thus today is the prardhurbhavotsav of Pushti Sampraday. Pushtimarg is an eternal path of grace of Lord Shree krishna, which is eternal, but today Pushtimarg was also rendered as a Sampraday i.e. a sect by Lord himself and proclaimed by Shreemad Vallabhacharyaji.

Each year all the vaishnavs around the world adorn their Thakurjis with pavitra on this day. The reason behind the figure 360 is simple.Shrinathji has said that whoever adorns me with a pavitra on pavitra ekadashi gets the 'laabh' of doing the seva of 365 days of the year.Each thread in a pavitra
signifies one day's seva.So no matter if you are unable to do seva round the year. Experienced vaishnavas prepare pavitra at home.

In A.D.1492 on the next day (i.e. Pavitra Baaras) Shree Damodardas Harsaniji adorned his Guru Shree Vallabhacharyaji with a pavitra. Thus its a tradition that today all vaishnavs adorn their Guru with a pavitra before taking prasad.

श्री वल्लभाचार्य

श्री वल्लभाचार्य

श्री नाथ जी के आराध्य महाप्रभु वल्लभाचार्य का प्राकट्य सन् १४७८ में वैशाख कृष्ण एकादशी को हुआ।  कांकरवाड निवासी लक्ष्मण भट्ट की द्वितीय पत्नी इल्लभा ने आपको जन्म दिया।  काशी में जतनबर में आपने शुद्धाद्वेैत ब्रह्मवाद का प्रचार किया और वेद रुपी दधि से प्राप्त नवनीत रुप पुष्टि मार्ग का प्रवर्तन किया।  आपका विवाह काशी के श्री देवभ की पुत्री महालक्ष्मी से हुआ जिनसे उन्हें दो पुत्र गोपीनाथ और विट्ठलेश हुए।  आपने ८४ लाख योनी में भटकते जीवों के उद्धारार्थ ८४ वैष्णव ग्रन्थ, ८४ बैठके और ८४ शब्दों का ब्रह्म महामंत्र दिया।  काशी में अपने आराध्य को वर्तमान गोपाल मंदिर में स्थापित किया और सन् १५३० में संन्यास ले लिया।  हनुमान् घाट पर आषाढ़ शुक्ल द्वितीया को गंगा में जल समाधि ले ली।

आचार्यपाद श्री वल्लभाचार्य का जन्म चम्पारण्य में रायपुर मध्यप्रान्त में हुआ था।  वे उत्तारधि तैलंग ब्राह्मण थे।  इनके पिता लक्ष्मण भट्टजी की सातवीं पीढ़ी से ले कर सभी लोग सोमयज्ञ करते आये थे।  कहा जाता है कि जिसके वंश में सौ सोमयज्ञ कर लिए जाते हैं, उस कुल में महापुरुष का जन्म होता है।  इसी नियम के साक्ष्य के रुप में श्री लक्ष्मण भ के कुल में सौ सोमयज्ञ पूर्ण हो जाने से उस कुल में श्री वल्लाभाचार्य के रुप में भगवान् का प्रादुर्भाव हुआ।  कुछ लोग उन्हें अग्निदेव का अवतार मानते हैं।  सोमयज्ञ की पूर्कित्त के उपलक्ष्य में लक्ष्मण भ जी एक लाख ब्राह्मणों को भोजन कराने के उद्देश्य से सपरिवार काशी आ रहे थे तभी रास्ते में श्री वल्लभ का चम्पारण्य में जन्म हुआ।  बालक की अद्भुत प्रतिभा तथा सौन्दर्य देख कर लोगों ने उसे 'बालसरस्वती वाक्पति' कहना प्रारंभ कर दिया।  काशी में ही अपने विष्णुचित् तिरुमल्ल तथा माधव यतीन्द्र से शिक्षा ग्रहण की तथा समस्त वैष्णव शास्रों में पारंगत हो गये।

काशी से आप वृन्दावन चले गये।  फिर कुछ दिन वहाँ रह कर तीर्थाटन पर चले गये।  उन्होंने विजयनगर के राजा कृष्णदेव की सभा में उपस्थित हो कर बड़े-बड़े विद्वानों को शास्रार्थ में पराजित किया।  यहीं उन्हें वैष्णवाचार्य की उपाधि से विभूषित किया गया।

राजा ने उन्हें स्वर्ण सिंहासन पर बैठा कर उनका साङ्गोपाङ्ग पूजन किया तथा स्वर्ण राशि भेंट की। उसमें से कुछ भाग ग्रहण कर उन्होंने शेष राशि उपस्थित विद्वानों और ब्राह्मणों में वितरित कर दी।

श्री वल्लभ वहां से उज्जैन आये और क्षिप्रा नदी के तट पर एक अश्वत्थ पेड़ के नीचे निवास किया।  वह स्थान आज भी उनकी बैठक के रुप में विख्यात है।  मथुरा के घाट पर भी ऐसी ही एक बैठक है और चुनार के पास उनका एक मठ और मन्दिर है।  कुछ दिन वे वृन्दावन में रह कर श्री कृष्ण की उपासना करने लगे।

भगवान् उनकी आराधना से प्रसन्न हुए और उन्हें बालगोपाल की पूजा का प्रचार करने का आदेश दिया।  अट्ठाईस वर्ष की अवस्था में उन्होंने विवाह किया।  कहा जाता है कि उन्होंने भगवान् कृष्ण की प्रेरणा से ही 'ब्रह्मसूत्र' के ऊपर 'अणुभाष्य' की रचना की।  इस भाष्य में आपने शाङ्कर मत का खण्डन तथा अपने मत का प्रतिपादन किया है।

आचार्य ने पुष्टिमार्ग की स्थापना की।  उन्होंने श्रीमद्भागवत् में वर्णित श्रीकृष्ण की लीलाओं में पूर्ण आस्था प्रकट की।  उनकी प्रेरणा से स्थान-स्थान पर श्रीमद्भागवत्  का पारायण होने लगा।  अपने समकालीन श्री चैतन्य महाप्रभु से भी उनकी जगदीश्वर यात्रा के समय भेंट हुई थी।  दोनों ने अपनी ऐतिहासिक महत्ता की एक दूसरे पर छाप लगा दी।  उन्होनें ब्रह्मसूत्र, श्रीमद्भागवत् तथा गीता को अपने पुष्टिमार्ग का प्रधान साहित्य घोषित किया।  परमात्मा को साकार मानते हुए उन्होंने जीवात्मक तथा जड़ात्मक सृष्टि निर्धारित की।  उनके अनुसार भगवान श्रीकृष्ण ही परब्रह्म हैं।

संसार की अंहता और ममता का त्याग कर श्रीकृष्ण के चरणों में सर्व अर्पित कर भक्ति के द्वारा उनका अनुग्रह प्राप्त करना ही ब्रह्म संबंध है।  श्री वल्लभ ने बताया कि गोलोकस्थ श्रीकृष्ण की सायुज्य प्राप्ति ही मुक्ति है।  आचार्य वल्लभ ने साधिकार सुबोधिनी में यह मत व्यक्त किया है कि प्राणिमात्र को मोक्ष प्रदान करने के लिये ही भगवान् की अभिव्यक्ति होती है -

       गृहं सर्वात्मना त्याज्यं तच्चेत्यक्तुं नशक्यते।

       कृष्णाथर्ं तत्प्रयुञ्जीत कृष्णोऽनर्थस्य मोचक:।।

उनके चौरासी शिष्यों में प्रमुख सूर, कुम्भन, कृष्णदास और परमानन्द श्रीनाथ जी की सेवा और कीर्त्तन करने लगे।  चारों महाकवि उनकी भक्ति कल्पलता के अमर फल थे।

उनका समग्र जीवन चमत्कार पूर्ण घटनाओं से ओतप्रोत था।  गोकुल में भगवान् श्रीकृष्ण ने उन्हें प्रत्यक्ष दर्शन दिये थे।

श्री वल्लभाचार्य महान् भक्त होने के साथ-साथ दर्शनशास्र के प्रकाण्ड विद्वान् थे।  उन्होंने ब्रह्मसूत्र पर अणुभाष्य, भागवत् की सुबोधिनी व्याख्या, सिद्धान्त-रहस्य, भागवत् लीला रहस्य, एकान्त-रहस्य, विष्णुपद, अन्त:करण प्रबोध, आचार्यकारिका, आनन्दाधिकरण, नवरत्न निरोध-लक्षण और उसकी निवृत्ति, संन्यास निर्णय आदि अनेक ग्रंथों की रचना की।

वल्लभाचार्य जी के परमधाम जाने की घटना प्रसिद्ध है।  अपने जीवन के सारे कार्य समाप्त कर वे अडैल से प्रयाग होते हुए काशी आ गये थे।  एक दिन वे हनुमान् घाट पर स्नान करने गये।  वे जिस स्थान पर खड़े हो कर स्नान कर रहे थे वहाँ से एक उज्जवल ज्योति-शिखा उठी और अनेक लोगों के सामने श्री वल्लभाचार्य सदेह ऊपर उठने लगे।  देखते-देखते वे आकाश में लीन हो गये।  हनुमान घाट पर उनकी एक बैठक बनी हुई है।  उनका महाप्रयाण वि.सं. १५८३ आषाढ़ शुक्ल ३ को हुआ।  उनकी आयु उस समय ५२ वर्ष थी।

ગીરીકંદરામાંથી પ્રગટ થયા પ્રભુ, આપ ગોવર્ધન નાથરે

ગીરીકંદરામાંથી પ્રગટ થયા પ્રભુ, આપ ગોવર્ધન નાથરે,
નંદ-જશોમતી કેરા લાલન ,વ્રજ સહુ કીધું સનાથ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
મારે મન વસિયા વ્રજનાથ, મધુરું વહાલો હસીયારે
શ્રાવણ સુદ પાંચમના દહાડે,થયું ભુજા દર્શન રે ,
ગીરીકંદરા માં આપ બિરાજે વહાલો ,શું કહું પ્રસન વદન --ગોવર્ધન રસીયારે,
ઘણા દિવસ ભુજા નું પૂજન, ચાલ્યું તે વ્રજ માય રે ,
દૂધ લઈને સ્નાન કરાવે ,મહિમા કહ્યો નવ જાય --ગોવર્ધન રસીયારે,
છિદ્ર સહિય શીલા ગિરિવરની ,તેમાં શ્યામ સ્વરૂપ રે ,
એક ગાય ત્યાં નિત્ય જાય છે ,દૂધ સ્ત્રવે તદરૂપ--ગોવર્ધન રસીયારે,
એક બ્રાહ્મણની ગાય હતી તેણે,પૂછી ગોવાળિયાને પેર રે ,
દૂધ ઘટે છે નિત્ય કેમ મારું ? દોહી લઇ જાય તું ઘેર --ગોવર્ધન રસીયારે,
ત્યારે ગોવાળીયાએ એમ કહ્યું ,ખબર કાઢું નિર્ધાર રે ,
કોણ પ્રકાર થાય છે આ ગૌનો ,કહું સમજાવી સાર --ગોવર્ધન રસીયારે,
સાંજ-સવાર ગૌ ટોળામાથી ,ગિરિવર ઉપર જાય રે ,
ઉભી રહીને દૂધ સ્ત્રવે ,નિત્ય પ્રાણ જીવન ને પાય --ગોવર્ધન રસીયારે,
ગૌ પ્રકાર જોઈ ગોવાળિયો ,બ્રાહ્મણ ને લાવ્યો સંગ રે ,
અચરજ જોઈ વિસ્મય થયું મન ,કહાવ્યું સૌને ઉમંગે --ગોવર્ધન રસીયારે,
સૌ વ્રજવાસી ગીરીપર આવ્યા ,બોલ્યા મુખથી બોલ રે ,
કોઈ દેવતા કે દ્રવ્ય હોય એમ ,કીધો મુખથી તોલ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
ગીરી શીલા ઉંચકી ને જોયું ,તો દીઠા સુંદર શ્યામ રે ,
પૂછ્યું દેવતા પર્વત કેરા ,શું છે તમારું નામ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
પ્રાણજીવન ત્યારે એમ બોલ્યા કે દેવદમન મુજ નામ રે ,
મહિમા ચાલ્યો વ્રજ માં જાજો,પૂર્ણ કરે મન કામ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
દહીં-દૂધ વ્રજવાસી કેરા ,આરોગે નંદલાલ રે ,
ઝારખંડમાં જઈ મહાપ્રભુજીને ,આજ્ઞા કરી તત્કાલ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
ઇન્દ્ર ,નાગને દેવદમનતે પ્રગટ થયા વ્રજમાહે રે ,
ગિરિવર ઉપર આપ પધારી ,સેવા ચલાવોને ત્યાય --ગોવર્ધન રસીયારે ,
મહાપ્રભુજી વ્રજ માં પધાર્યા ,સંદુપાંડે ને ઘેર રે ,
વચન સુણ્યા ગિરિવર પ્રભુના ,વાત પૂછી કરી પેર --ગોવર્ધન રસીયારે ,
સંદુપાંડે શ્રી મહાપ્રભુજી ને ,કહે છે પ્રાગટ્ય નો પ્રકાર રે ,
દેવદમન નામે પ્રગટ થયા છે ,મહિમા અપરંપાર --ગોવર્ધન રસીયારે ,
ગિરિવર ઉપર આપ પધાર્યા ,સામા મળ્યા નીજનાથ રે ,
અંગો અંગ ભેટી સુખ ઉપજ્યું ,જોડ્યા પછી બે હાથ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
ગોવર્ધન ઉદ્ધરણ ધીર નું ,નામ ધર્યું શ્રીનાથ રે ,
મોરપીછ્નો મુગટ ધરાવ્યો ,બંસી દીધી હાથ --ગોવર્ધન રસીયારે ,
પાટે બેસાડી ને ભોગ ધરાવ્યો ,ત્યાંથી પધાર્યા આપ રે ,
નિજ જન મન આનંદ વધાર્યો ,દુર કીધા તન તાપ --ગોવર્ધન રસીયારે ,